Petrol fiyatları 2020 yılının birinci ve ikinci çeyreğinde talebin azalacağı yönündeki endişelerin artması ile beraber ocak ayında aşağı doğru inişe başlamıştı.
Başını Suudi Arabistan’ın çektiği, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) bu oluşumun yanına Rusya ve etkili olduğu ülkelerin dahil olması ile beraber oluşturulan OPEC+ olarak tanımlanan oluşum 2016 yılından bu yana aldıkları kararlar ile petrol varil fiyatının 50-70 bandında kalmasını sağladılar.
Petrol tüketiminin azalması ve daha fazla azalacağına yönelik öngörülerle birlikte sahneye hiç beklenmedik bir oyuncu girdi, Covid-19. Bu yeni oyuncu ile beraber talep miktarındaki düşüş hiç beklenmedik oranda arttı.
Tüm bu gelişmelerle birlikte 6 Mart’ta OPEC+ ülkeleri toplantısı yapıldı. Toplantıda düşen taleple birlikte arzında düşürülmesi gerektiğini, bu nedenle günlük petrol üretiminde kısıntı yapılmasını isteyen Suudi Arabistan’la buna karşı olan Rusya anlaşamadı.
Rusya’nın gerekçesi kısıntı ile beraber dengelenecek fiyatların en çok ABD’ye yarayacağı ve gelişen talep düşüşünün ani olduğu, üretim kesintisi için birkaç ay beklenip durumun tekrar değerlendirilmesiydi.
Petrol üretimini kontrol edip fiyatların belli bir nokta da kalmasının sağlanmasında en büyük faydayı, ABD kaya petrol üreticileri elde etmişlerdi. Dünyada son on yıl içinde artan petrol talebinin %75’i ABD’li üreticiler tarafından karşılandı.
Bunun sonucu olarak ABD’nin dünya petrol üretimindeki piyasa payı da arttı. 2010’da dünya ham petrol üretiminde OPEC’in payı %37, ABD’ninki %10 iken, 2019’da OPEC’in payı %33’e düştü, ABD’ninki %19’a çıktı. Elbette bu artışta Venezüella, İran gibi OPEC ülkelerine uygulanan ambargolar etkili oldu.
Toplantı sonucunda anlaşma sağlanamadı. Suudi Arabistan bu durumun karşısında günlük petrol üretimini 1 milyon varil arttırdı. Tüm bu gelişmeleri takiben Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) 12 Mart’ta Covid-19’u küresel pandemi ilan etti. Covid-19 ile mücadelede karantina uygulamalarının dünya çapında yayılması petrol talebinde ciddi bir düşüşü ortaya çıkardı.
Açılan vanalar petrol üretimini hızla arttırırken Covid-19 tedbirleri nedeni ile tüketim düşmeye devam etti. Nisan ayı itibariyle dünyada petrol tüketimi yüzde 25-30 civarında azalmış durumda. Bu, tarihte görülmemiş bir durum.
OPEC ve Rusya arasında anlaşmazlıklar ile beraber hızla artmaya devam eden üretim ve bununla birlikte fiyatların son derece cazip seviyelere inmesi, stoklamayı teşvik etti.
Artan üretim, tüketim olarak karşılık bulmayınca dünyadaki petrol stok depolarının hızla dolmasına neden oldu. Mart ayı başında varili 50 doların üstünde seyreden petrol, anlaşma sağlanamayan OPEC+ toplantısı sonrasında yarı yarıya değer kaybetti. 2008 krizinin ardından varili 165 dolarla tarihinin en yüksek seviyesine ulaşan petrol 2020 yılında 20 dolara kadar düştü.
WTI Eksi 40 Dolara Düştü!
Değindiğimiz gelişmeler ve petrol piyasasında son dönemdeki talep çöküşü ve arz fazlası ile birlikte, fiyatlarda ciddi oranda bir düşüş girilmişti. Bu durum stoklamayı arttırmış, petrol varil fiyatlarındaki yıl başında tahmin edilen fiyatların çok altında seyretmesine neden olmuştu.
aşamada emperyalist-kapitalist sistemde 1980’lerle birlikte hızla büyüyen finansal piyasalar nedeni ile petrol, hisse senedi piyasalarında görüldüğü gibi spekülatif sermaye akımları sayesinde fiyatlanmaktadır.
Bu piyasalarda işlem yapan şirketler, petrolün varil fiyatının Mart ayında Ocak ve Şubat ayından daha yüksek olacağını düşünerek “kâğıttan variller” satın almıştı. Covid-19 pandemisinin yarattığı öngörülemeyen talep düşüklüğü ve arz fazlası bütün bu tahminlerin çökmesine neden oldu. Tahminlerin çökmesi, hızla dolan stoklar petrolün depolama sorununu açığa çıkardı.
Daha önce alınan petroller de depolarda bekliyor. Petrolü depolarında tutan firmaların bu depolar için stok maliyetine katlanmaları ve böylece değeri sürekli düşen petrolü elde tutmak için masraf yapmaları gerekiyor. Batı Teksas Petrolü (WTI), ABD’nin Oklahoma Eyaleti’nin Cushing şehrinde fiyatlanıyor.
Cushing, dünyanın en büyük petrol depolama merkezi ve ABD içindeki boru hatları kavşağı. Cushing’den inen petrol ya rafinerilerde işleniyor ya da tankerlere yükleniyor.
Petrol piyasasındaki arz/talep dengesizliği nedeniyle geçtiğimiz haftalarda Cushing’e çok yüksek miktarda petrol akışı gerçekleşti. Amerikan enerji şirketleri depoların kapasitelerinin dolması ile birlikte bunları koyacak yer bulamıyor.
Koyacak yer olmamasından dolayı hiç kimse vadesi çok yaklaşmış petrol kontratını almak ya da bulundurmak istemiyor. Bundan kaynaklı vadesi gelmiş kontratları ellerinden çıkarmak isteyen şirketlerin kontratlarını satmaya başlaması ile başlayan panik sonrası Batı Teksas Petrolü (WTI) -40 dolara kadar düştü. Bu durumun anlamı satıcının elindeki petrolü alıcıya verip üstüne birde 40 dolar vermesi demek.
Petrol Covid-19’a Yakalandı!
Petrol piyasalarındaki arz talep dengesindeki gidişatın sürdürülemez olması nedeniyle OPEC+ üyeleri 9 Nisan’da sanal ortamda bir araya gelerek, 1 Mayıs’tan 30 Haziran’a kadar iki ay boyunca 10 milyon varil azaltma kararında anlaştılar.
Söz konusu kesinti miktarının 1 Temmuz 31 Aralık arasında 6 ay boyunca günlük 8 milyon varil, 1 Ocak 2021 ile 30 Nisan 2022 arasındaki 16 ay boyunca ise günlük 6 milyon varil olarak uygulanmasına karar verildi. Günde 10 milyon varillik üretim kısma kararı toplam günlük üretimin %20’si demek. Yapılan bu kısıntı tarihte bir ilk.
Covid-19 pandemisinin yarattığı talep miktarındaki düşüş, yapılması noktasında anlaşılan üretim kesintisinin neredeyse iki katı kadar. Yapılan bu kesinti stok depolarının doluş hızını azaltmakla birlikte petrol piyasasını tam olarak dengeleme noktasında zayıf kalacaktır. Geçen iki üç ayda günde 30 milyon varil petrol depolara kaldırıldı.
Bu küresel talebin yaklaşık üçte birine denk geliyor. Talep virüs öncesi seviyelere gelse dahi depolardaki bu kadar ham petrolü tüketmek çok zaman alacak.
RBC Capital Markets küresel enerji stratejisi idari direktörü Michael Tran, “Fiziki piyasada kısa vade de daha da akut aşağı yönlü hareketi önlemek için fazla bir şey yok” dedi ve “Rafineriler varilleri tarihi bir hızda reddediyor ve ABD’de depoların dolma noktasına gelmesi ile birlikte, piyasa güçleri ya tabana vurana dek ya da Covid ortadan kalkana kadar, hangisi önce olursa, etkisini sürdürecek. Ancak birinci olasılık daha mümkün görünüyor” değerlendirmesinde bulundu.
Petrol fiyatları 13 Ocak ile 20 Nisan tarihleri arasında %73 düştü. Petrol piyasasındaki ana aktör Covid-19 ve onun yol açtığı talep çöküşü. Talepte de bir nebze iyileşme olsa dahi, Covid-19’a çare bulunmadığı sürece zayıf kalacağı ortadadır. Petrol piyasalarının geleceğinde, andaki durumda Covid-19 pandemisinin nasıl ve hangi biçimde devam edip sonuçlanacağı sorusuna verilen cevapta belirleyici olacaktır.
